Stel dat filosoferen betekent ‘het plaatsen van vraagtekens bij het vanzelfsprekende’, dan is Jacques Derrida zonder enige twijfel iemand die werkelijk filosofeert. Kort geleden is de nieuwe Nederlandse vertaling van zijn boek Marges – de la philosophie verschenen – een goede aanleiding om aandacht te besteden aan zijn werk. In…
Filosofie is een parapluterm, dat wil zeggen de naam voor verschillende manieren van filosoferen die gedurende de afgelopen ruim vijfentwintig eeuwen in het Westen hebben bestaan. De Basisopleiding Inleiding in de filosofie is een reis door de geschiedenis van de Westerse filosofie – van de stadstaat Athene in de 4e…
Filosofen hebben zich altijd gebogen over het vraagstuk van waarheidsvinding. In de Oudheid is de zoektocht naar waarheid en kennis verbonden met de vraag ‘Wat is het wezen van de werkelijkheid?’. In de moderne tijd wordt vooral strijd gevoerd tussen rationalisten en empiristen over de vraag naar de bron van…
Teksten lezend van Plato, Dionysius, Meister Eckhart en Heidegger onderscheidt Derrida drie paradigma’s van apofatisch spreken: Grieks, christelijk en ‘zijnshistorisch’ van aard en vraagt hij zich af in hoeverre het mogelijk is te spreken / zwijgen over ‘het Goede’, ‘God’ en ‘het Zijn’. Masterclass Jacques Derrida Bijeenkomst 3 Hoe…
In deze lezing maak je kennis met de opvattingen van de neurobioloog Antonio Damasio, de boeddhistische leraar Thich Nhat Hanh en de ethicus Emmanuel Levinas. Deze denkers hebben met elkaar gemeen dat zij ethiek opvatten als een houding (ethos). Wat betekent dat en hoe kun je die houding je eigen…
Iedereen wordt op het werk en in het dagelijks leven wel eens geconfronteerd met de morele vraag: ‘Hoe te handelen?’. Al vijfentwintig eeuwen hebben filosofen verschillende procedures voorgesteld om op verantwoorde wijze te reageren. Wat vertelde Aristoteles lang geleden in Athene over een voortreffelijk en ‘gelukt’ leven? Welke rol speelt…
De gedichten van Paul Celan aandachtig lezend vraagt Derrida zich af: ‘Hoe vluchtig is een datum? Hoe eenmalig is een gebeurtenis, hoe uniek is een naam, een uitspraak of een wachtwoord?’ en laat hij zien wat het verschil is tussen hermeneutiek en deconstructie-denken Masterclass Jacques Derrida Bijeenkomst 4 Sjibbolet…
Timothy Morton wordt wel de profeet-filosoof van het antropoceen genoemd. In zijn recent in Nederlandse vertaling uitgegeven boeken Dark ecology en Being ecological pleit hij – vanuit het perspectief van een ‘object oriented ontology’ – voor de ontmanteling van de agrilogistiek en voor een andere omgang met niet-menselijke levende wezens. In zijn al in…
Hoe hebben filosofen door de eeuwen heen (de rol van) het kunstwerk opgevat? In de Oudheid ruziën Plato en Aristoteles over de plek van de dichtkunst in de stadstaat. Plato, voor wie de tragedie slechts een nabootsing (mimesis) van de werkelijkheid is die de mensen geen inzicht oplevert, stelt voor…
Met het gedachtegoed van Emmanuel Levinas als bron van inspiratie, maakt Derrida een onderscheid tussen de Wet en de wetten van gastvrijheid, vat hij ethiek op als gastvrijheid en pleit hij voor een vluchtelingenbeleid gebaseerd op radicale gastvrijheid en een politiek van vluchtsteden. Masterclass Jacques Derrida Bijeenkomst 5…
Hoe behandelen filosofen in de Oudheid, in de moderne tijd en in onze tijd maatschappelijke en politieke vraagstukken? Hoe denken zij over een rechtvaardige samenleving, over burgerschap en macht? Hoe meent Plato dat de stadstaat Athene bestuurd dient te worden? Welke rol hoort de filosoof daarbij te hebben? Wat vertelt…
Hoe hebben Westerse filosofen de afgelopen vijfentwintig eeuwen over ons, de mens, het zelf gedacht? Wat verstaan zij onder het ‘zelf’? Wat betekent ‘zelf’ in begrippen als zelfredzaamheid en zelfbewustzijn en uitdrukkingen als zorg voor het zelf en jezelf zijn? Allereerst maken we kennis met het ‘lichaamsvijandige’ uitgangspunt van de…
In boeken als Politiques de l’amitié en Voyous maar ook in gesprek met Jürgen Habermas, behandelt Derrida het vriend-vijand onderscheid, rept hij over auto-immuniteit en ‘democratie als komende’ en roept hij op tot vergeving, verdraagzaamheid en rechtvaardigheid in een tijd van terreur Masterclass Jacques Derrida Bijeenkomst 6 Filosofie in…
In het ogenblik zijn, de gewaarwording ervan onder woorden brengen – kan dat? Kunnen we in het heden zijn zonder gedachten of gevoelens over wat geweest is en wat zal wezen? In hoeverre stelt het boogschieten ons in staat in het moment te zijn, deel uit te maken van het…
De Summer School Inleiding in de filosofie is een reis door de geschiedenis van de Westerse filosofie – van de stadstaat Athene in de 4e eeuw voor het begin van onze jaartelling naar Nederland in de 21ste eeuw. We maken kennis met de baanbrekende denkers in de oudheid, de moderne…
Bruno Latour is, zonder enige twijfel, één van de spraakmakende en belangrijke denkers van onze tijd. In deze Summer School zullen we in eerste instantie aandacht besteden aan de in zijn boek Reassembling the social (2005) geïntroduceerde ‘actor-network theory’ (ANT). Vervolgens bespreken we zijn voorstel om alle ‘actanten’ (menselijke en…
Het seminar biedt een kennismaking met de opvattingen van Hannah Arendt en Martha Nussbaum over burgerschap en het streven naar een rechtvaardige samenleving. Hannah Arendt wordt tegenwoordig gerekend tot een van de belangrijkste denkers van de twintigste eeuw. In haar magnum opus De menselijke conditie biedt zij een beschrijving van…
Westerse filosofie wordt gekenmerkt door lichaams-, gevoels- en ‘vrouw’-vijandigheid maar ook door ‘dier’-vijandigheid. In het seminar bespreken we als eerste de eeuwenlang heersende opvattingen van belangrijke filosofen over het ‘mens-dier’-onderscheid. Vervolgens staan we (kort) stil bij het ontstaan van een tegenbeweging in het denken van onze tijd, die andere denkbeelden…
In het seminar onderzoeken we – door aandachtig passages uit zijn werk te lezen en door dagelijkse oefeningen in aandacht – wat Henri Bergson onder ‘intuïtie’ verstaat. Allereerst laten we een aantal kenners over deze kwestie aan het woord. Vervolgens lezen we de passages uit Bergsons boek De creatieve evolutie…
Martha Nussbaum is in Nederland een van de meest gelezen denkers van onze tijd. Zij heeft de afgelopen jaren dan ook regelmatig op de ISVW voordrachten gehouden. Het werk van Martha Nussbaum kan worden omschreven als een opvoeding tot (mede)menselijkheid met aandacht voor de rol van emoties en de narratieve…
Op de eerste bijeenkomst van deze Master Class maken we – door een korte schets van de ontwikkelingen in haar werk – kennis met Martha Nussbaum. Vervolgens besteden we uitgebreid aandacht aan haar boek The fragility of goodness dat haar in één klap bekendheid bezorgde. In dit werk behandelt zij…
In de Basiscursus Existentialisme die Maarten van Buuren in het najaar aan de ISVW geeft, zal ik samen met hem de opvattingen van de Franse filosoof Maurice Merleau-Ponty presenteren. In het spoor van Sein und Zeit (1927) van Martin Heidegger omschrijft hij in Phénoménologie de la perception (1945) het menselijk…
Op de tweede bijeenkomst van de Master Class besteden we aandacht aan haar boek The therapy of desire waarin ze de hellenistische filosoof omschrijft als een geneesheer met een bepaalde opvatting van gezondheid, een diagnose van de oorzaken van de ziekte en een daarbij passende therapie. Volgens Nussbaum boden de…
Op de derde bijeenkomst van de Master Class vertelt Martha Nussbaum ons hoe (volgens haar) literaire teksten – naast onze rationele vermogens – ook onze verbeelding, empathie en emoties aanspreken en bijdragen aan de ontwikkeling van het vermogen jezelf (a) aan een kritisch onderzoek te onderwerpen, (b) als een wereldburger…
Op de vierde bijeenkomst van de Master Class maken we kennis – onder meer door passages te lezen uit haar boek Mogelijkheden scheppen – met Nussbaums theorie van rechtvaardigheid: de ‘capability approach’. We lezen hoe zij ‘capabilities’: elementaire, inwendige en gecombineerde, omschrijft en tien ‘capabilities’ beschouwt als ‘drempel’ naar een…
