In het werk van Aristoteles werd de mens opgevat als een lichaam dat beweegt, gewaar wordt wat er gaande is, voelt wat er gevraagd wordt, in staat is weloverwogen keuzes te maken en kan spreken en denken. In zijn colleges over de vermogens van het lichaam (peri psuche) stelde Aristoteles zelfs vast dat levende wezens niet kunnen bestaan zonder tastzin (haphe).
Het zijn echter de opvattingen van Plato, Aristoteles’ leermeester, geweest die eeuwenlang bepaald hebben hoe westerse filosofen – om maar een paar te noemen: Augustinus, René Descartes en Immanuel Kant – de rol van het lichaam en van gevoelens hebben opgevat. Hoewel er zeker uitzonderingen zijn geweest – bijvoorbeeld Spinoza en David Hume – wordt de westerse filosofie gekenmerkt door lichaamsvijandigheid en een afwijzing van gevoelens.
Het is Friedrich Nietzsche die eind 19e eeuw ons aanspoort om onszelf anders op te vatten dan door filosofen ingefluisterd. In zijn boek Aldus sprak Zarathoestra laat hij de rondreizende prediker zeggen: ‘Wij zijn geen ziel op weg naar de hemel maar een lichaam dat voelt dat erom gaat zijn leven op aarde zelf vorm te geven’. 25 eeuwen na Aristoteles is het tij gekeerd.
Het werk van de Franse filosoof Maurice Merleau-Ponty maakte duidelijk dat ons bestaan en verstaan belichaamd van aard is. Door neurologisch onderzoek (bijvoorbeeld van Antonio Damasio) weten we nu dat wij als een lichaam met een complex hersen- en zenuwstelsel ‘voelend weten’ wat er in een handelingssituatie gaande is en van ons gevraagd wordt. Het is dan ook niet (langer) vreemd dat Emmanuel Levinas stelt dat ethisch verantwoord handelen mogelijk wordt gemaakt door gevoeligheid, d.w.z. doordat wij ons geraakt en aangesproken voelen door het lijden van een ander. Waarom niet? Omdat wij een voelend lichaam zijn.
De lezing is mijn bijdrage aan het symposium Tastend Onderweg.
Schouwburg De Lawei
Laweiplein 1
9203 KL Drachten
Datum: 23 oktober 2020 (was 27 maart)
Aanvang: 10.00 uur
Deelname symposium: € 95,00
Meer informatie (en aanmelding): www.protacte.nl